Teatr Provisorium (Lublin)

Teatr Provisorium jest jednym za najważniejszych teatrów wychodzących z nurtu kultury studenckiej w Polsce. Pod tą nazwą teatr istniej od początków lat 70. i należy do nielicznego grona powstałych w tym okresie teatrów, które przetrwały do dziś. Od 1976 roku teatr funkcjonuje nieprzerwanie, ale jego skład wielokrotnie się zmieniał - dziś tworzą go Janusz Opryński i Jacek Brzeziński. Teatr od zawsze poszukiwał inspiracji w wybitnych tekstach polskiej i światowej literatury Już pierwszy spektakl wyreżyserowany przez Janusza Opryńskiego - "W połowie drogi" był oparty na "Ferdydurke" Witolda Gombrowicza, później teatr sięgał między innymi po Miłosza, Hłaskę, Herlinga-Grudzińskiego Dostojewskiego, Rilkego, Jerofiejewa. Brak zgody na zastaną rzeczywistość manifestowany w spektaklach teatru nie była mile widziana w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej - spektakl "Nasza niedziela" zwrócił na Provisorium uwagę cenzury, która od tego czasu nieustannie próbowała blokować działalność teatru. W 1979 roku zaprezentowano "Nie nam lecieć na wyspy szczęśliwe" - jeden z najważniejszych spektakli alternatywnych końca lat siedemdziesiątych. W roku 1981 powstało przedstawienie "Pusta estrada", jednak po wprowadzeniu stanu wojennego i aresztowaniu kilku aktorów Teatr zmuszony został do zawieszenia działalności. W 1982 roku wznowiono "Nie nam lecieć na wyspy szczęśliwe" wzbogacone o sceny wyrosłe z więziennych doświadczeń aktorów. Kolejny rok przyniósł adaptację sceniczną "Innego Świata" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Spektakl ten, podobnie jak "Wspomnienia z domu umarłych" wg Dostojewskiego grane były bez zezwolenia Cenzury. W roku 1990 powstały "Ogrody" - spektakl uznany za jeden z najciekawszych realizacji sezonu. W 1991 roku w Moguncji Provisorium wraz z Teatrem Ósmego Dnia zaprezentowało monumentalne widowisko plenerowe "Wschód". Rok później odbyła się premiera "Z nieba, przez świat, do samych piekieł" - za ten spektakl Teatr otrzymał po raz pierwszy Fringe First na Festiwalu w Edynburgu. Rok później w Edynburgu zaprezentowano formalną i ideową kontynuację - spektakl "Współczucie". Rok 1996 i spektakl "Koniec wieku" zrealizowany wspólnie z Kompanią "Teatr" rozpoczyna nowy okres w historii teatru.

Kompania Teatr

Kompania "Teatr" została utworzona we wrześniu 1995 roku przez trzech absolwentów Wydziału Lalkarskiego warszawskiej PWST: Witolda Mazurkiewicza, Jarosława Tomicę i Michała Zgieta. Aktorów połączyło wspólne widzenie teatru oraz znużenie jego współczesnym obliczem i formą doświadczane w czasie dziesięcioletniej pracy w teatrze państwowym. Doświadczenie potrzebne do stworzenia niezależnego teatru zbierali w czasie współpracy z Teatrem Studyjnym, gdzie z Miro Prohazką realizowali "Dekameron" Bocaccia i "Pieśni o samym sobie" Whitmana. Występowali także w spektaklach "Żywot Protopopa Awwakuma" i "Carmina Burana" zrealizowanych przez Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice. Obecności na wielu międzynarodowych festiwalach festiwalach w kraju i za granicą (Japonia, Pakistan, Niemcy, Francja, Austria, Dania, Czechy, Szwecja, Włochy, Gruzja) a także możliwość obserwowania sposobu organizacji teatrów funkcjonujących na odmiennych zasadach niż wielkie, dotowane teatry krajowe, pozwoliły Kompanii "Teatr" na odniesienie sukcesu na rynku teatralnym. Już pierwszy samodzielny spektakl - "Czerwony Kapturek" - pokazał, że odejście od teatru instytucjonalnego był słuszną decyzją. Wyreżyserowany wspólnie przez Mazurkiewicza, Tomicę i Zgieta "Czerwony Kapturek" zdobył nagrodę za zespołową kreacje aktorską na Łomżyńskich Spotkaniach Teatru w Walizce oraz wyróżnienie podczas Biennale Teatrów Lalkowych we Florencji. Scenografia Tomasza Bułhaka została nagrodzona podczas Małych Zderzeń Teatralnych w Kłodzku. Co najważniejsze - "Czerwony Kapturek" zawsze spotykał się z ciepłym przyjęciem zarówno ze strony najmłodszych widzów jak i ich opiekunów. Sukcesem zakończyła się również kolejna realizacja Kompanii "Teatr". "Celestyna" wg F. De Rojasa w reżyserii Miro Prohazki, choć kontrowersyjna, została bardzo wysoko oceniona przez krytyków. W maju 1996 roku Kompania "Teatr" zaczęła współpracę z Teatrem "Provisorium".

Historia wspólna

Zespoły Teatru Provisorium i Kompanii "Teatr" nawiązały współpracę w 1996 roku przy okazji spektaklu "Koniec Wieku" będącego próbą przeniesienia na scenę "Dżumy" A. Camusa. Przedstawienie grane było przez rok na najważniejszych polskich festiwalach teatralnych, prezentowane było także w Rumunii i Korei Południowej. Wielki sukces obu zespołom przyniosła kolejna realizacja - "Ferdydurke" według Witolda Gombrowicza. Premiera odbyła się na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym "Konfrontacje Teatralne" w 1998 roku. Dla Janusza Opryńskiego było to drugie podejście do legendarnej powieści Gombrowicza, tym razem jednak z jego prozą zmierzyć musiały się dwóch reżyserów i dwa teatry, każdy z nich o odmiennym sposobie pracy. spektakl był reżyserowany wspólnie przez Janusza Opryńskiego i Witolda Mazurkiewicza. W role wcielili się wszyscy trzej aktorzy Kompanii "Teatr" oraz Jacek Brzeziński z Teatru Provisorium. Współpraca obu teatrów dała nadzwyczaj ciekawy efekt, który spotykał się z entuzjastycznym przyjęciem krytyki polskiej i zagranicznej a "Ferdydurke" uznano za jedno z najważniejszych wydarzeń teatralnych lat 90. oraz za najlepszą adaptację sceniczną dzieła Gombrowicza. Spektakl został obsypany nagrodami, do najbardziej prestiżowych należą: Fringe First na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym w Edynburgu, Grand Prix Opolskich Konfrontacji Teatralnych "Klasyka Polska", Grand Prix Festiwalu Małych Form Teatralnych w Rijece, Nagrodę za Zbiorową Kreację Aktorską podczas Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego MESS w Sarajewie oraz Nagrodę za kreowanie nowej formuły teatru na Międzynarodowym Festiwalu "Kontakt" w Toruniu. Zespoły dwukrotnie odbyły tournee po Stanach Zjednoczonych, prezentując "Ferdydurke" między innymi w prestiżowym nowojorskim teatrze Off-Off Broadway - "Raw Space", "City Garage Theatre" w Los Angeles, "Arts Bank Theatre" w Filadelfii oraz w Salt Lake City, Yale University, Princeton University. Największy rozgłos zdobyły prezentacje w legendarnym teatrze "La MaMa" Ellen Stewart na Off-Off Broadway w Nowym Jorku. Do dziś "Ferdydurke" Teatru Provisorium i Kompanii Teatr grana była przeszło 500 razy, doczekała się także wersji telewizyjnej (w adaptacji Mariusza Malca).

W 2001 roku, po trzech latach nieustających prezentacji "Ferdydurke", odbyła się premiera "Scen z życia Mitteleuropy" według autorskiego scenariusza opartego na motywach "Niepokojów wychowanka Toerlessa" Roberta Musila. Kolejnym i niezwykle istotnym spektaklem obu teatrów było "Do piachu" Tadeusza Różewicza. Inscenizacja ta, to dopiero drugie przeniesienie na scenę tego dramatu w ciągu dwudziestu pięciu lat. Specjalnie dla zespołów Provisorium i Kompanii "Teatr" autor zniósł zapis autorski na swój dramat, jaki wprowadził po realizacji Tadeusza Łomnickiego w Teatrze na Woli. Spektakl zebrał bardzo dobre recenzje potwierdzone szeregiem nagród. Jesienią 2004 roku odbyła się premiera najnowszego spektaklu - artyści powrócili do twórczości Gombrowicza sięgając tym razem po "Trans-Atlantyk". Premiera spektaklu odbyła się w ramach Roku Gombrowiczowskiego, na IX Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym "Konfrontacje Teatralne". "Trans-Atlantyk", podobnie jak wcześniejsza Ferdydurke i "Do piachu" to spektakle przeprowadzające swoistą wiwisekcja problemu polskości, naszych narodowych cech i przywar. Również najnowszy spektakl - oparty na powieści Krystiana Piwowarskiego "Homo Polonicus" - eksploruje ten nurt inspiracji i poszukiwań teatrów. Scenografię do tego spektaklu przygotował jeden z najbardziej uznanych współczesnych polskich artystów - Robert Kuśmirowski. Pod koniec 2008 roku Witold Mazurkiewicz wyreżyserował "Emigantów" Sławomira Mrożka.